"Ym Mangor, gan Owen Owen (Owain wedyn, fel yr hysbysodd, wedi Calan 1965) a'i gefnogwyr yr oedd yr unig gangen go-iawn. Wedi magu profiad yn herio'r coleg gwrthnysig, aeth ati fel mudiad ynddo'i hun. Cenhadodd sefydliadau cyhoeddus a masnach ei ardal yn drylwyr, ac yna dosbarthu miloedd ar filoedd o'i daflenni nodedig drwy'r wlad. Ei gymwynas fwyaf fu sefydlu Tafod y Ddraig, y ceir ei hanes rhyfeddol ganddo yn Tan a Daniwyd. Fe dyfodd mewn chwe mis o ddalen ddyblygedig 400 copi i gylchgrawn gloyw â chylchrediad o 2,500, gyda stamp newydd, miniog ar ei holl gynnwys.  Cofiwn am ei ddywediadau , fel 'Gorau addysg, ediwceshion' neu 'canmol dy fro, a thrig yno o leiaf unwaith y flwyddyn'; ei fathiad enwocaf oedd 'y Fro Gymraeg' ('enillwn y Fro Gymraeg ac fe enillwn Gymru; oni enillir y Fro Gymraeg, nid Cymru a enillir'). Mae cenhedlaeth gyfan yn ddyledus iddo am ein haddysgu a'n herio; eglurai'n fanwl sut i fynnu defnyddio'r Gymraeg yn gyhoeddus, a dyfeisiai ymgyrchoedd newydd ar ran y mudiad.

Lluniodd hefyd gynllun (o'r Tafod) sy'n hynod o debyg i'r 'tafod' crwn presennol (gweler ysgrif Robat Gruffudd); ond tafod sgwar a fabwysiadwyd yn fathodyn cyntaf Cymdeithas yr Iaith.

Fodd bynnag, cafwyd eithriad tra disglair ym Mangor, lle y ffurfiwyd cangen gyntaf y mudiad gan Owain Owain, gwr yr oedd ei waith diflino dros yr iaith yn ddihareb... ac mae'n deg dweud i'r Gymdeithas ddilyn arweiniad y gangen honno mewn sawl maes ac iddi yn ffodus iawn iddi etifeddu un o arfau pennaf Owain Owain, sef Tafod y Ddraig... a phan aeth gwaith cynnal y gangen a rhanbarth Arfon yn ormod i Owain Owain ym mis Medi 1965, daeth 'un o'r cyfnodau mwyaf addawol yn hanes y Gymdeithas i ben.' (Tudalen 100).

'Cyhoeddwyd y rhifyn cyntaf  ym 1963 gan Owain Owain fel 'dalengyswllt Cangen Dinas Bangor', sef crynhoad o'r newyddion diweddaraf ynglyn ag amrywiol ymgyrchoedd y rhanbarth hwnnw. Yn fuan, fodd bynnag, sylweddolwyd gwerth y fenter, yn enwedig yng ngoleuni'r ffaith fod 5000 o gopiau o rifyn deg y gyfres o Tafod y Ddraig wedi eu gwerthu yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Abertawe, 1964... Bu Tafod y Ddraig yn rhan anhepgor o gyfundrefn gyfathrebu'r mudiad er ei sefydlu, ac yn fodd i daenu propoganda  o blaid ymgyrchoedd yr iaith trwy gydol y cyfnod dan sylw. (Tudalen 109).

Fodd bynnag, llwyddodd y Gymdeithas droeon i ddefnyddio'r cyfryngau torfol... Fel y dengys llythyrau Owain Owain yn y papurau cenedlaethol o blaid statws swyddogol i'r Gymraeg, defnyddid y wasg yn rheolaidd gan swyddogion cyntaf y Gymdeithas er mwyn taenu ei neges. (Tudalen 117).

Credai Owain Owain mai'r iaith Gymraeg oedd yr arf grymusaf yn y frwydr dros ymreolaeth, nid ymladd etholiadau. Awgrymodd y gellid chwyldroi'r drefn wleidyddol yng Nghymru yn gyfan gwbwl petai dim ond un y cant o'r Cymry Cymraeg yn mynnu defnyddio'u mamiaith ym mhob cylch o fywyd. (Tudalen 138).

Bathwyd y term 'Y Fro Gymraeg' gan Owain Owain, cadeirydd cangen Bangor o'r Gymdeithas yn rhifyn Ionawr 1964 o Tafod y Ddraig, pan gyhoeddodd fap yn dangos dosbarthiad y siaradwyr Cymraeg ledled Cymru. Mewn sawl erthygl yn y wasg yn yr un flwyddyn pwysleisiodd bwysigrwydd achub yr iaith yn Y Fro Gymraeg: 'oni ennillwn y Fro Gymraeg ac fe enillir Cymru.' (Tudalen 146)... Cydiodd syniad Y Fro Gymraeg yn nychymyg nifer o genedlaetholwyr.
Gweler hefyd tud. 219, 220 a 281

Roeddwn i'n edmygydd mawr o Owain Owain. Islwyn Ffowc Ellis 19 Tachwedd, 1999.